نجوم و کیهان‌شناسی

بر اساس یکی از علائم مشخصۀ علم، لازم نیست شما ادعاهای علمی را کورکورانه باور کنید. دست‌کم بر اساس اصول، شما همیشه می‌توانید خودتان آن‌ها را بیازمایید. این ادعا را که هرساله در گزارش‌های خبری تکرار می‌شود در نظر بگیرید: اعتدال بهاری، تنها روزی از سال است که شما می‌توانید یک تخم‌مرغ را در حالت تعادل روی انتهای آن نگه دارید. بسیاری از مردم، این ادعا را باور دارند، اما اگر به ماهیت اعتدال بهاری فکر کنید بلافاصله مشکوک خواهید شد. اعتدال بهاری صرفاً نقطه‌ای از زمان است که نور خورشید در آن به‌طور مساوی بر دو نیم‌کره می‌تابد (شکل 2 3 را ببینید). به‌سختی می‌توان فهمید که چطور نور خورشید می‌تواند بر ایستاندنِ تخم‌مرغ تأثیر داشته باشد (به‌ویژه اگر تخم‌مرغ‌ها درون منزل باشند، نه زیر نور آفتاب)، و هیچ چیز خاصی در آن روز، نه پیرامون گرانشِ زمین وجود دارد و نه پیرامون گرانش خورشید.
مهم‌تر اینکه، می‌توانید این ادعا را مستقیماً بیازمایید. نگه داشتنِ یک تخم‌مرغ بر یک انتهای آن، کار ساده‌ای نیست، اما با تمرین می‌توانید این کار را در هر روزی از سال انجام دهید، نه فقط در روز اعتدال بهاری. شما نمی‌توانید تمام ادعاهای علمی را خودتان به این سادگی بیازمایید، اما درس سادۀ این مثال باید روشن باشد: قبل از پذیرشِ هر ادعای علمی، باید یک توضیح منطقی برای شواهدی که از آن پشتیبانی می‌کند، مطالبه نمایید.

کتاب «آشنایی با نجوم»، صفحه 66

یک افسانۀ شایع، این اعتبار را برای کریستف کلمب قائل است که وی نخستین کسی بود که فهمید زمین کروی است، اما آگاهی از کروی بودن زمین به 2000 سال قبل از کلمب برمی‌گردد. نه تنها دانشورانِ زمان کلمب به‌خوبی می‌دانستند که زمین گِرد است، بلکه حتی به اندازۀ تقریبیِ آن نیز دست یافته بودند: محیط زمین را نخستین بار دانشمند یونانی «اراتوستِن» در حدود 240 سال قبل از میلاد اندازه گرفت. در حقیقت، یک دلیل احتمالی برای آنکه کریستف کلمب به سختی توانست یک پشتیبانِ مالی برای سفرهای خود پیدا کند آن بود که او تلاش می‌کرد نکته‌ای را اثبات کند که اشتباه بود: او ادعا داشت فاصلۀ دریایی از غرب اروپا تا شرق آسیا، کمتر از آن چیزی است که دانشمندان اعلام می‌کردند. زمانی که بالاخره یک پشتیبان در اسپانیا پیدا کرد، متأسفانه چنان بدون آمادگیِ لازم سفر خود را آغاز نمود که اگر قارۀ آمریکا در مسیر وی ظاهر نمی‌شد، قطعاً سفر وی با یک فاجعه به پایان می‌رسید.

کتاب «آشنایی با نجوم»‌، صفحه 54